Kozmik Gizem: ASKAP J1832-0911

Bike S. Demirkız'ın köşesi: Kozmik Gizem: ASKAP J1832-0911

24/08/2025 19:37 | Son Güncelleme : 06/11/2025 20:29 | Bike S. Demirkız

Kozmik Gizem: ASKAP J1832-0911

Yazan: Bike S. Demirkız

Evren bazen öyle sürprizler yapar ki, gökyüzüne bakarken bütün kibrimizden sıyrılıveririz.

Avustralya’nın Batı çöllerinde konuşlanmış ASKAP (Australian Square Kilometre Array Pathfinder) teleskobu tam da böyle bir gizeme kapı araladı: ASKAP J1832-0911.

Bu esrarengiz gök cismi, her 44 dakikada bir, yaklaşık iki dakika boyunca Dünya’ya güçlü bir sinyal gönderiyor. Dahası, bu sinyaller yalnızca radyo dalgalarıyla sınırlı değil; aynı düzenlilikte X-ışınları da yayıyor. İşte tam bu nokta, onu bildiğimiz hiçbir kategoriye rahatça sığmayan, “kozmik bir tuhaflık” haline getiriyor.

Bugüne dek bildiğimiz pulsarlar milisaniyelerle saniyeler arasında düzenli aralıklarla sinyal üretir. Magnetarlar ise çok daha güçlü manyetik alanlarıyla anlık patlamalar yapar ama bu kadar dakik bir periyoda oturmaz. Beyaz cüceler bazen manyetik fırtınalarla ışık saçar ama böylesi senkronize radyo ve X-ışını sinyalleri onlara da pek uymaz. Yani elimizde ne tam anlamıyla bir pulsar, ne sıradan bir magnetar, ne de tipik bir beyaz cüceye benzeyen, farklı bir tür varlık duruyor.

Şimdi, bilmeyenler için küçük bir özet:

• Pulsar: Çok hızlı dönen nötron yıldızlarıdır. Dakik bir saat gibi, her dönüşte ışık huzmesi gönderirler. Ama bunların periyotları genelde milisaniye ile saniye arasındadır, dakikalar değil.

• Magnetar: Aşırı güçlü manyetik alanlara sahip, daha nadir bir nötron yıldızı türüdür. Ani ve düzensiz patlamalar yaparlar ama bu kadar düzenli periyotları yoktur.

• Beyaz cüce: Güneş benzeri yıldızların yaşam sonu kalıntısıdır. Normalde sönük ve sakinlerdir, ama bazı özel durumlarda manyetik fırtınalarla parlayabilirler. Yine de böyle “dakika dakikasına” sinyal atmaları beklenmez.

İşte ASKAP J1832-0911 bu tanımların hiçbirine tam oturmuyor. Yani bilim dünyası şu an “bu bir pulsar olabilir, belki bir magnetar, belki manyetize beyaz cüce…” diye tahminler sıralıyor ama işin doğrusu şu: Hiçbir açıklama şimdilik yeterli gelmiyor.

Bence burada ufak bir problem baş gösteriyor. Bilim camiası bazen elindeki şablonlara fazla güveniyor. Her şeyi daha önce tanımlanmış kutulara yerleştirmeye çalışıyor. Oysa belki de bu “kozmik deniz feneri”, hiç bilmediğimiz yeni bir göksel fenomenin kapısını aralıyordur kim bilir?

Keşfin en çarpıcı yanı ise zamanlama oldu. NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi, tam da ASKAP J1832-0911’in bulunduğu bölgeyi incelerken bu parlamalara denk geldi. Böylece ilk kez bir “uzun periyotlu geçici kaynak” (LPT), hem radyo hem de X-ışını dalgalarıyla aynı periyotta kayda geçti.

Bir gök cisminin hem radyo hem X-ışınında böyle düzenli sinyaller vermesi, ilk kez gözlemleniyor.

Bunu bir “kozmik deniz feneri”ne benzetebiliriz: Her 44 dakikada bir çakan ışığıyla evrenin derinliklerinde dönüyor, bizlere sinyal gönderiyor ama tam olarak “ne” olduğunu açıklamıyor. Belki bu garip ritim, evrenin henüz açılmamış yeni bir sayfasının ilk satırlarıdır.

Bilim insanları şimdilik birkaç ihtimal üzerinde yoğunlaşmış durumda:

Çok yavaş dönen ve manyetik alanı alışılmışın ötesinde güçlü bir nötron yıldızı olabilir.

Nadir rastlanan, “manyetize beyaz cüce” adı verilen egzotik bir yıldız kalıntısı olabilir.

Ya da daha heyecan verici olanı: Henüz hiçbir kuramın tanımlamadığı, yepyeni bir gök cismi sınıfıdır.

Şimdi düşünün: Evrenin 13,8 milyar yıllık tarihinde, Dünya’da biz daha doğru dürüst elektriği yeni icat etmişken, gökyüzünün bir köşesinden düzenli aralıklarla “selam” gönderen bir kaynak çıkıyor karşımıza.

Ya yalnız değilsek?

Böylesine düzenli ve güçlü bir sinyal, ister istemez insan zihnini farklı ihtimallere de götürüyor. 1960’larda ilk pulsarlar keşfedildiğinde, bilim insanları bu düzenli sinyallerin akıllı bir uygarlık tarafından gönderilmiş olabileceğini düşünmüş, hatta onlara “LGM” yani Little Green Men (küçük yeşil adamlar) kod adını vermişti. Daha sonra pulsarların doğal gök cisimleri olduğu anlaşılmıştı.

Bugün yine aynı noktadayız. ASKAP J1832-0911 büyük olasılıkla doğal bir fenomen. Ancak şunu da unutmamak gerekir: Evrenin genişliği, akıllı yaşam ihtimalini dışlamıyor. Belki de bu tür sinyaller, gelecekte bizlere “evrende yalnız değiliz” dedirtecek bulguların öncüsü olabilir.

Bu bana sadece bilimsel değil, varoluşsal da geliyor. Çünkü her 44 dakikada bir çakan o ışık, aslında bize şunu söylüyor:

“Henüz her şeyi çözmediniz. Daha öğrenecek çok şey var.”

Belki ASKAP J1832-0911 bir magnetar, veya garip bir beyaz cüce, belki de evrenin bugüne dek hiç göstermediği yeni bir fenomen. Belki birkaç yıl içinde yeni bir yıldız sınıfı keşfedeceğiz, ya da kozmik fiziğin bilinmeyen kapılarını aralayacağız. Ne olursa olsun, gökyüzüne bakarken hâlâ şaşırabiliyor olmamız, bana göre bilimin en büyük başarısı. Dürüst olmak gerekirse: Bu şaşkınlık hali, elimizdeki en değerli şey. Çünkü şüphe ve merak olmadan bilim diye bir şey olmazdı.

Kaynaklar:

• NASA, Chandra X-ray Observatory (2025).

• Space.com – Mystery deepens around ASKAP J1832-0911

• Scientific American – Astronomers discover mysterious object bursting with X-rays

• Times of India – Rare space object blasts X-rays and radio waves every 44 minutes

• Wikipedia – ASKAP J1832-0911